Làn sóng trí tuệ nhân tạo (AI) tạo sinh (Generative AI) đang càn quét khắp thế giới, tạo ra những bước nhảy vọt chưa từng có trong năng suất và sáng tạo. Từ việc viết mã, soạn thảo văn bản, thiết kế hình ảnh đến sáng tác nhạc, các mô hình AI như ChatGPT, Midjourney, hay Bard (nay là Gemini) đang chứng minh khả năng thay đổi cách chúng ta làm việc và sống. Tại Việt Nam, một nền kinh tế năng động đang trong giai đoạn chuyển đổi số mạnh mẽ, sự xuất hiện và ứng dụng ngày càng rộng rãi của AI tạo sinh không chỉ mang đến cơ hội “vàng” để bứt phá mà còn đặt ra những thách thức không nhỏ đối với thị trường lao động và cấu trúc kinh tế truyền thống. Đây không chỉ là một xu hướng công nghệ đơn thuần, mà là một cuộc cách mạng tiềm năng định hình lại tương lai.
Sự bùng nổ của AI tạo sinh được thúc đẩy bởi sự phát triển vượt bậc của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) và khả năng xử lý lượng dữ liệu khổng lồ. Chúng có thể học hỏi và tạo ra nội dung mới một cách nhanh chóng, hiệu quả, với chất lượng ngày càng cao. Điều này mở ra cánh cửa cho tự động hóa ở nhiều lĩnh vực trước đây vốn được coi là chỉ dành cho con người, như sáng tạo nội dung, lập trình cơ bản, phân tích dữ liệu, hay dịch thuật. Đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam, việc tích hợp AI tạo sinh hứa hẹn tăng năng suất lao động, giảm chi phí vận hành, và mở ra những mô hình kinh doanh mới đột phá. Các công ty phần mềm có thể sử dụng AI để tăng tốc phát triển, bộ phận marketing có thể tạo nội dung quảng cáo nhanh hơn, và các ngành dịch vụ khách hàng có thể triển khai chatbot thông minh vượt trội. Tiềm năng đầu tư vào các giải pháp công nghệ dựa trên AI tạo sinh đang trở thành điểm nóng thu hút sự chú ý.
Tuy nhiên, cùng với cơ hội là những thách thức hiện hữu. Ảnh hưởng rõ rệt nhất là đối với thị trường lao động. Nhiều công việc mang tính lặp đi lặp lại hoặc yêu cầu kỹ năng cơ bản trong các ngành như nhập liệu, dịch thuật (đơn giản), viết nội dung (tin tức, quảng cáo cơ bản), hay thậm chí là các công việc lập trình junior có nguy cơ bị thay thế hoặc yêu cầu kỹ năng bổ sung để làm việc hiệu quả cùng AI. Báo cáo từ các tổ chức quốc tế và các chuyên gia trong nước đều chỉ ra rằng, một bộ phận không nhỏ nguồn nhân lực Việt Nam có thể đối mặt với nguy cơ mất việc hoặc giảm thu nhập nếu không kịp thời thích ứng.
Ngược lại, AI tạo sinh cũng tạo ra những loại hình việc làm mới và gia tăng nhu cầu đối với các kỹ năng đặc thù. Chúng ta sẽ cần nhiều chuyên gia về AI, kỹ sư học máy, những người có khả năng phát triển và tinh chỉnh các mô hình AI. Nhu cầu về “kỹ sư gợi lệnh” (prompt engineer) – những người thành thạo trong việc đưa ra các chỉ dẫn tối ưu để AI tạo ra kết quả mong muốn – đang gia tăng. Các công việc liên quan đến giám sát, kiểm duyệt, và đảm bảo tính minh bạch, đạo đức cho AI cũng sẽ trở nên quan trọng. Quan trọng hơn, AI không thay thế hoàn toàn con người mà thường đóng vai trò công cụ hỗ trợ. Những người có khả năng sử dụng AI để nâng cao năng suất làm việc của chính mình sẽ có lợi thế cạnh tranh vượt trội. Kỹ năng tư duy phản biện, sáng tạo, giải quyết vấn đề phức tạp và trí tuệ cảm xúc – những thứ AI hiện tại chưa thể làm được – sẽ càng được đề cao.
Đối với nền kinh tế Việt Nam nói chung, AI tạo sinh có thể là đòn bẩy mạnh mẽ cho tăng trưởng, đặc biệt là trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và mục tiêu phát triển bền vững. Việc ứng dụng AI trong sản xuất có thể tối ưu hóa quy trình, giảm thiểu lãng phí, và tăng chất lượng sản phẩm. Trong lĩnh vực tài chính, AI giúp phân tích dữ liệu lớn để đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả hơn và phát hiện gian lận. Ngành y tế có thể sử dụng AI để hỗ trợ chẩn đoán và nghiên cứu thuốc. Giáo dục cần đổi mới phương pháp giảng dạy để trang bị cho thế hệ trẻ những kỹ năng cần thiết trong kỷ nguyên AI. Sự phát triển của các startup công nghệ trong lĩnh vực AI cũng sẽ góp phần vào sự sôi động của nền kinh tế số.
Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội và giảm thiểu thách thức, Việt Nam cần có những chiến lược đồng bộ và quyết liệt. Về giáo dục và đào tạo, cần khẩn trương cập nhật chương trình học, tập trung vào STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học), tư duy máy tính, và các kỹ năng mềm. Cần có các chương trình đào tạo lại và nâng cao kỹ năng (reskilling và upskilling) cho người lao động hiện tại, giúp họ làm quen và làm việc hiệu quả với các công cụ AI. Các chính sách hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) trong quá trình chuyển đổi số, ứng dụng AI là rất cần thiết để tránh gia tăng khoảng cách số.
Về mặt chính sách và pháp lý, cần nghiên cứu và xây dựng khung pháp lý cho AI, bao gồm các quy định về bảo vệ dữ liệu, quyền riêng tư, trách nhiệm giải trình của hệ thống AI, và các vấn đề đạo đức. Điều này tạo ra một môi trường tin cậy cho việc phát triển và ứng dụng AI. Việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng số, đặc biệt là băng thông rộng và điện toán đám mây, cũng là nền tảng quan trọng để hỗ trợ sự phát triển của các ứng dụng AI phức tạp.
Các chuyên gia kinh tế và công nghệ nhận định rằng, tốc độ thay đổi của AI tạo sinh là cực kỳ nhanh. Điều này đòi hỏi sự thích ứng linh hoạt từ cả phía nhà nước, doanh nghiệp, và người lao động. Nếu có sự chuẩn bị tốt, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức từ sự tự động hóa thành cơ hội để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, tạo ra những ngành nghề mới có giá trị gia tăng cao, và định vị mình là một trung tâm công nghệ trong khu vực. Việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển AI nội địa cũng là một yếu tố then chốt để làm chủ công nghệ và không chỉ dừng lại ở vai trò người sử dụng.
Tóm lại, kỷ nguyên AI tạo sinh đang mở ra một chương mới đầy hứa hẹn nhưng cũng không ít bất trắc cho Việt Nam. Tác động của nó sẽ lan tỏa khắp các mặt của đời sống kinh tế – xã hội, từ cách thức các doanh nghiệp vận hành, cơ cấu ngành nghề, đến yêu cầu về kỹ năng của người lao động. Để vững bước trong kỷ nguyên này, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể, kết hợp giữa đổi mới giáo dục, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số, hoàn thiện khung pháp lý, và đặc biệt là sự chủ động, tinh thần học hỏi không ngừng của mỗi cá nhân. Thành công sẽ thuộc về những người và những tổ chức có khả năng thích ứng nhanh nhất và hiệu quả nhất với làn sóng công nghệ mạnh mẽ này.
