Tình hình an ninh mạng tại Việt Nam đang đối mặt với những thách thức chưa từng có khi các hình thức lừa đảo trực tuyến ngày càng trở nên tinh vi và nhắm mục tiêu rộng hơn. Theo ghi nhận của chúng tôi từ nhiều nguồn tin và phân tích chuyên sâu, một làn sóng tấn công mới đang gây ra thiệt hại nghiêm trọng về tài chính và dữ liệu cá nhân cho hàng nghìn người dùng trên khắp cả nước. Đây không còn là những chiêu trò cũ kỹ mà là sự kết hợp phức tạp của công nghệ cao, kỹ năng thao túng tâm lý và sự am hiểu về hành vi người dùng trên không gian số.
Các chuyên gia an ninh mạng đã liên tục cảnh báo về sự gia tăng chóng mặt của các vụ lừa đảo thông qua điện thoại, tin nhắn và các nền tảng trực tuyến. Điều đáng báo động là thủ đoạn của kẻ gian ngày càng khó phát hiện. Chúng không chỉ giả mạo các cơ quan nhà nước như công an, tòa án, viện kiểm sát, cơ quan thuế, mà còn đóng vai nhân viên ngân hàng, nhà mạng, sàn thương mại điện tử lớn hoặc thậm chí là người thân, bạn bè của nạn nhân.
Một trong những phương thức lừa đảo nổi bật và gây bức xúc nhất hiện nay là việc tạo ra các sàn giao dịch ảo hoặc ứng dụng đầu tư online giả mạo. Kẻ lừa đảo xây dựng những giao diện chuyên nghiệp, bắt mắt, sao chép gần như hoàn hảo các nền tảng đầu tư chứng khoán, tiền mã hóa hoặc bất động sản uy tín. Chúng quảng cáo rầm rộ trên mạng xã hội, chạy quảng cáo trả tiền với các từ khóa có tính chuyển đổi cao như “đầu tư siêu lợi nhuận”, “lãi suất khủng”, “kiếm tiền online uy tín”. Nạn nhân ban đầu được cho hưởng lợi nhuận nhỏ để tạo dựng lòng tin, sau đó bị thúc đẩy đầu tư số tiền lớn hơn và cuối cùng mất trắng khi sàn giao dịch hoặc ứng dụng “bốc hơi”.
Bên cạnh đó, chiêu trò lừa đảo liên quan đến chuyển đổi số và tài chính số cũng ngày càng phổ biến. Kẻ xấu lợi dụng sự bùng nổ của ngân hàng số, ví điện tử và các dịch vụ thanh toán trực tuyến để tạo ra các kịch bản lừa đảo. Chúng gửi các liên kết giả mạo qua tin nhắn SMS hoặc email, yêu cầu người dùng xác nhận thông tin tài khoản, cập nhật ứng dụng hoặc nhận quà tặng. Khi người dùng click vào liên kết và nhập thông tin, toàn bộ dữ liệu cá nhân và tài khoản ngân hàng sẽ bị chiếm đoạt. Nhiều trường hợp, kẻ gian còn giả mạo nhân viên chăm sóc khách hàng của ngân hàng hoặc ví điện tử, gọi điện yêu cầu nạn nhân cung cấp mã OTP hoặc thực hiện các thao tác chuyển khoản dưới lý do kiểm tra bảo mật.
Đặc biệt nguy hiểm là sự xuất hiện của công nghệ Deepfake trong các vụ lừa đảo. Sử dụng trí tuệ nhân tạo, kẻ gian có thể tạo ra các video hoặc cuộc gọi thoại giả mạo giọng nói và hình ảnh của người thân, bạn bè hoặc thậm chí là lãnh đạo để vay tiền hoặc yêu cầu chuyển khoản khẩn cấp. Sự chân thực đến đáng sợ của công nghệ này khiến nhiều người dù cẩn trọng vẫn có thể bị lừa. Chúng tôi đã ghi nhận nhiều trường hợp nạn nhân bị thuyết phục chuyển hàng trăm triệu đồng chỉ sau một cuộc gọi video Deepfake ngắn ngủi.
Một mảng lừa đảo khác nhắm vào người dùng tìm kiếm cơ hội việc làm hoặc muốn kiếm thêm thu nhập. Các tin tuyển dụng giả mạo công việc làm thêm tại nhà, đánh giá sản phẩm, xử lý đơn hàng cho các sàn thương mại điện tử lớn tràn lan trên mạng. Nạn nhân được yêu cầu đặt cọc hoặc đóng các khoản phí ban đầu, hoặc thực hiện các nhiệm vụ nhỏ với mức hoa hồng hấp dẫn. Khi giá trị nhiệm vụ tăng lên và yêu cầu số tiền cọc lớn hơn, nạn nhân không thể rút tiền gốc lẫn hoa hồng và nhận ra mình đã bị mắc bẫy. Các cụm từ như “việc làm online lương cao”, “kiếm tiền tại nhà”, “affiliate marketing” bị lợi dụng triệt để.
Vấn đề bảo mật thông tin cá nhân là gốc rễ của nhiều vụ lừa đảo. Dữ liệu cá nhân của người dùng bị thu thập trái phép từ nhiều nguồn khác nhau, từ các website không an toàn, ứng dụng di động yêu cầu quyền truy cập quá mức, cho đến việc mua bán dữ liệu trên “chợ đen”. Kẻ lừa đảo sử dụng thông tin này để tạo dựng kịch bản lừa đảo cá nhân hóa, khiến nạn nhân tin rằng chúng thực sự biết về họ, từ đó tăng khả năng thành công của chiêu lừa. Việc rò rỉ dữ liệu cá nhân trên diện rộng tạo ra một môi trường lý tưởng cho tội phạm mạng hoạt động.
Cuộc chiến chống lừa đảo trực tuyến đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ từ nhiều phía. Cơ quan chức năng cần tăng cường các biện pháp kỹ thuật để truy vết và xử lý tội phạm, đồng thời có những chiến dịch truyền thông mạnh mẽ hơn để nâng cao nhận thức của người dân. Các nhà cung cấp dịch vụ Internet, mạng viễn thông, ngân hàng, ví điện tử và các nền tảng trực tuyến cần có trách nhiệm cao hơn trong việc bảo vệ người dùng của mình, triển khai các biện pháp xác thực mạnh mẽ hơn, chủ động phát hiện và cảnh báo các hành vi bất thường.
Tuy nhiên, yếu tố quan trọng nhất vẫn nằm ở chính người dùng. Nâng cao cảnh giác là biện pháp phòng vệ hữu hiệu nhất. Người dùng cần trang bị kiến thức về các chiêu trò lừa đảo phổ biến, không tin vào những lời mời gọi “việc nhẹ lương cao”, “đầu tư lãi khủng” hay các yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân, mật khẩu, mã OTP qua điện thoại, tin nhắn hoặc email từ các nguồn không xác định. Luôn xác minh thông tin qua các kênh chính thức, không vội vàng click vào các liên kết lạ hoặc cài đặt các ứng dụng không rõ nguồn gốc. Sử dụng các phần mềm bảo mật uy tín và thường xuyên cập nhật hệ điều hành, ứng dụng.
Sự phát triển không ngừng của công nghệ mang lại nhiều tiện ích nhưng cũng mở ra những kẽ hở cho tội phạm lợi dụng. Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, việc bảo vệ bản thân trên không gian mạng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Mỗi người dùng cần trở thành một “tường lửa” sống, tự trang bị kiến thức và kỹ năng để nhận diện và phòng tránh các mối đe dọa trực tuyến, bảo vệ tài sản và thông tin cá nhân của mình trước làn sóng lừa đảo ngày càng tinh vi này. Cuộc chiến chống lừa đảo trực tuyến là một hành trình dài hơi, đòi hỏi sự tham gia và nỗ lực không ngừng từ toàn xã hội.
